Ebeveynler, öğretmenler, ablalar, abiler kısaca çocukların karşılaştığı tüm yetişkinler çocuklara sınırlar koyma eğilimindedir. “Ona dokunma, telefona çok bakma, televizyona çok yakından bakma…” bunlar şu an yetişkin olan bizlerin de çocukken çok sık duyduğu cümlelerdir. Peki bu sınırlar gerekli midir? Önemli midir? Gelin bu soruların cevaplarına birlikte bakalım.
Sınırı geçilmemesi gereken yer/durum olarak ifade edebiliriz. Bizler aslında çocuklara “televizyona çok yakından bakma” derken televizyon ve çocuk arasında geçilmemesi gereken bir sınır oluşturmuş oluyoruz. Aynı şekilde “telefona çok bakma” derken aslında anlatmak istediğimiz belli bir saati geçmemesi oluyor. Örnekleri çoğaltabiliriz çocuklara bir sürü sınırlar koyabiliriz ama bu sınırlar gerekli mi gerçekten önce onu düşünelim.
Elbette sınırlar biz yetişkinlerin hayatında bile varlar bu nedenle çocukların sınırsız bir ortamda büyümesi pek de mümkün değildir. Ancak sınır koyarken gerçekten gerekli sınırlar mı koyuyoruz yoksa kendi rahatımızı düşünerek sınırlar mı üretiyoruz bunun farkında olmamız gerekiyor. Şöyle düşünelim biri size “oraya oturma!” derse soracağınız sorulardan ilki “neden?” olur alacağınız cevap “canım öyle istedi” gibi mantıklı olmayan bir cevap olsa ne hissederdiniz. Bu nedenle sınırları belirlerken sizce bu çocuk için gerçekten gerekli mi ve neden sorusunun cevabını mantıklı bir şekilde karşılıyor mu düşünmeliyiz Örneğin salıncakta sallanırken atlayan bir çocuğa “öyle sallanma” demekle “atlarken düşüp kendine zarar verebilirsin bu nedenle dikkatli olmalısın” demek arasında sizce çok fark yok mu?
Çocuklara sınır koymanın yanı sıra kendi sınırlarını oluşturmalarına ve sizin var olan sınırlarınıza saygı göstermeleri gerektiğini gösterin. Örneğin çocuğunuzdan oyun oynarken bir anda oyuncaklarını toplamasını istemek yerine “Biliyorum şu an oyun oynuyorsun ama birazdan …. yapmamız gerekiyor. Bu yüzden oyuncaklarını (saati göstererek) uzun çubuk 2’nin üstüne gelince toplamaya başlar mısın? Aynı şekilde akşam siz kendinize vakit ayırmak istediğiniz de “bugün seninle geçirdiğim zamandan çok keyif aldım ama şimdi yapmak istediğim başka şeyler var sen de bu sürede …. yapabilirsin daha sonra birlikte neler yapabiliriz bakarız” gibi konuşmalar yapabiliriz.
“Sınırlar çocukların hem kendilerini hem de yaşadıkları ortamı kavramalarını sağlar; onlara keşif ve öğrenme ortamı sunar.”
Bir işe başladığınızı düşünün, iş yerinde ilk gününüzde size oturacağınız masanızı, yemekhaneyi, giriş çıkış saatlerini ve nelerin hoş görülmeyeceğine dair bilgiler verilir. Edindiğiniz bu bilgiler ile bulunduğumuz ortama uyum sağlamanız kolaylaşır aksi halde hepsini deneme yanılma ile öğrenmeniz gerekirdi ve bu sürede alacağınız tepkiler sizi mutsuz edebilirdi. Çocuklarda da aynı durum söz konusu, ailenizin, okulun, arkadaşlarının sınırlarını öğrenerek onlara uyum sağlamaya, hayatı anlamaya ve kendi sınırlarını geliştirip nasıl bir birey olacağına yönelik adımlarını atıyor.
“Sözleriniz davranışlarınızla desteklenirse çocuklar kurallar ve beklentiler hakkında net mesajlar alırlar.”
Sınırlar koyarken net ifadeler kullanmalı ve çocuklara rol model olmalıyız. “Telefonla çok oynuyorsun” diyen bir ebeveyn yemek masasında dahi telefonla ilgileniyorsa çocuk için kafa karıştırıcı bir mesaj vermiş olur.
Çocuğa sınırları güzel bir şekilde ifade ettik ama bizi dinlemedi ne yapmalıyız? Ceza mı vermeli, görmezden mi gelmeliyiz? Hayır ona alternatif olarak bir seçenek sunmalıyız. “Salıncaktan atlamadan mı sallanmak istersin yoksa başka bir yerde mi oynamak istersin?” gibi bir alternatif sunarak uzlaşma ortamını yaratmış oluruz. Bazen bizimle uzlaşmak istemeyebilirler bu gibi durumlarda çocuklara ne hissettiğimizi ve onların da neler hissettiğini ifade etmeleri için zaman tanıyabiliriz.
Son olarak çocuklara koyduğumuz sınırlar yaşları büyüdükçe gelişime ve değişime açılabilir bu konuda katı olmamak ve sınırların zaman içinde değişmesinin doğal olduğunu unutmamakta fayda var ve çocukların sınırlara uyma konusunda gösterdikleri çabaları teşvik ve takdir etmeyi unutmamalıyız. Teşekkür etmek, tebrik etmek onları mutlu ederken motive de edecektir.
Psik.Dan. Gizem VURAL
Sınırlar ile ilgili daha fazlası için Robert J. Mackenzie’nin Çocuğunuza Sınır Koyma kitabını faydalı bulabilirsiniz.
